Του Μανόλη Καψή
Ο Τζόν Μερσχάιμερ είναι καθηγητής διεθνών σχέσεων στο πανεπιστήμιο του Σικάγου. Θεωρείται από τους πιο γνωστούς εκφραστές της “ρεαλιστικής σκέψης”, ουσιαστικά δηλαδή αντιλαμβάνεται τον κόσμο όπως τον αντιλαμβάνονταν τον 19ο αιώνα. Μια υπόθεση των Μεγάλων Δυνάμεων. Ορισμένοι τον θεωρούν μαθητή του Θουκυδίδη όσον αφορά τις διακρατικές σχέσεις: “Οι δυνατοί κάνουν ό,τι μπορούν και οι αδύναμοι υπομένουν ό,τι αναγκάζονται να υπομένουν”. Κάποιοι από τους μαθητές του πάντως τον θεωρούν “πράκτορα” της Ρωσίας και συντάσσουν επιστολές εναντίον του.
Στην Ελλάδα τον επικαλούνται όσοι αναζητούν άλλοθι για την εισβολή της Ρωσίας και δυσκολεύονται να καταδικάσουν τον Πούτιν, επειδή η βελόνα έχει κολλήσει στο σύνθημα “κάτω ο ιμπεριαλισμός”. Οπως επικαλούνται και την πρόσφατη ομιλία του Μπέρνι Σάντερς στην αμερικανική Γερουσία, όταν δήλωσε ότι αμφιβάλει για το πώς θα αντιδρούσαν οι ΗΠΑ, σε περίπτωση -για παράδειγμα- που “το Μεξικό, η Κούβα ή κάποια χώρα στην Κεντρική ή Λατινική Αμερική, ήθελε να συστρατευτεί σε στρατιωτική συμμαχία που είναι αντίπαλη στις ΗΠΑ”.
Τι έγραψε το 2014 στο Foreign Affairs, ο Τζόν Μερσχάιμερ για την Ουκρανία; Εγραψε ότι η εισβολή της Ρωσίας στην Κριμαία και η προσάρτησή της, είναι κατά βάση ευθύνη της Δύσης, αφού καμία ρωσική ηγεσία δεν θα ανέχονταν η Ουκρανία, στα σύνορα με τη Ρωσία, να μετατραπεί σε δυτικό προπύργιο. “Οι ενέργειες του Πούτιν θα έπρεπε να είναι εύκολα κατανοητές, έγραφε. Η Ουκρανία, μια τεράστια έκταση επίπεδης γης, την οποία διέσχισαν η ναπολεόντειος Γαλλία, η αυτοκρατορική Γερμανία και η ναζιστική Γερμανία για να χτυπήσουν την ίδια τη Ρωσία, χρησιμεύει ως ρυθμιστικό κράτος τεράστιας στρατηγικής σημασίας για τη Ρωσία. Κανένας Ρώσος ηγέτης δεν θα ανεχόταν μια στρατιωτική συμμαχία που μέχρι πρόσφατα ήταν θανάσιμος εχθρός της, να κινείται μέσα στην Ουκρανία.”
Οι αναφορές του Μερσχάιμερ, διαβάζονται σαν ενοχλητικά απολογητικές για τη βάναυση επίθεση του Πούτιν στην Ουκρανία, αν και δεν είμαστε καθόλου σίγουροι ότι θα έγραφε τα ίδια και για την “ειδική στρατιωτική επιχείρηση” που είναι σε εξέλιξη. Γιατί στο ίδιο κείμενο του 2014, θεωρεί ότι το να προσπαθήσει η Ρωσία να καταλάβει το σύνολο της Ουκρανίας, θα είναι “σαν να καταπίνει έναν σκατζόχοιρο”. Μια εμπειρία που θα καταλήξει, σαν την οδυνηρή εμπειρία της Σοβιετικής Ενωσης στο Αφγανιστάν ή των ΗΠΑ στο Ιράκ. Και ο ένας μήνας στρατιωτικών επιχειρήσεων των Ρώσων στην Ουκρανία, φαίνεται να τον δικαιώνουν.
Αν όμως έχουν ενδιαφέρον τα όσα γράφει ο Μερσχάιμερ, ότι οι δυτικοί πρέπει να αναγνωρίσουν τη σημασία που έχει η Ουκρανία για τη Ρωσία και τον Πούτιν και ότι δεν μπορούν “να υποστηρίξουν ένα αντιρωσικό καθεστώς εκεί”, δεν είναι γιατί αναζητούμε μια δικαιολογία για τη βάναυση εισβολή ή για να αποδώσουμε την ευθύνη για την εισβολή στη Δύση, όπως κάνει η εγχώρια αριστερά και ισαποστακηδες καλλιτέχνες. Εχουν ενδιαφέρον γιατί μας επιτρέπουν να κατανοήσουμε καλύτερα τι έχει συμβεί και γιατί αντιμετωπίζουμε αυτή την τεράστια κρίση στη διεθνή σκακιέρα, πέρα από την ολίγον αφελή ανάλυση ότι ο Πούτιν έχει χάσει την επαφή με την πραγματικότητα. Που άλλωστε μπορεί και αυτό να συμβαίνει. Και ίσως σκιαγραφούν, ποια μπορεί να είναι η συμβιβαστική λύση, για την επόμενη ημέρα.
Αλλωστε, ακόμα και αν ο Μερσχάιμερ θεωρηθεί ακραίος ρεαλιστής, αδιάφορος για τις νόμιμες επιδιώξεις των μικρότερων κρατών (που είναι…), εμμέσως μια ίδια ανάλυση έκανε σε ανύποπτο χρόνο και ο διπλωμάτης Τζώρτζ Κένναν- ο θεωρητικός του δόγματος της ανάσχεσης, που διαμόρφωσε τη δυτική πολιτική σε όλη τη διάρκεια του Ψυχρού πολέμου- όταν διαφώνησε με την επέκταση του ΝΑΤΟ στα Ανατολικά ήδη από τη δεκαετία του 90. Σημειώνοντας ότι η Ρωσία, μόλις συνέλθει από το σοκ της κατάρρευσης του σοβιετικού καθεστώτος, θα αντιδράσει αρνητικά. Και χαρακτηρίζοντας την επέκταση της Συμμαχίας μέχρι και τα σύνορα της Ρωσίας, ένα μεγάλο λάθος και ένα αχρείαστο βήμα. “Η απόφαση αυτή θα αναζωπυρώσει εθνικιστικές, αντιδυτικές και μιλιταριστικές τάσεις στη ρωσική κοινή γνώμη, σημείωσε ο Κένναν, θα αναζωπυρώσει την ψυχροπολεμική ατμόσφαιρα στις σχέσεις Ανατολής-Δύσης και θα κατευθύνει τη ρωσική εξωτερική πολιτική προς μια κατεύθυνση που θα είναι αντίθετη με τις επιθυμίες μας”.
Ο επί 25 χρόνια πρόεδρος της Φινλανδίας Κεκόνεν έχει πει, ότι “η ανεξαρτησία μιας χώρας δεν είναι συνήθως απόλυτη…δεν υπάρχει ούτε ένα κράτος που δεν χρειάστηκε να υποκύψει σε ιστορικά αναπόφευκτα”. Γεγονός που δεν εμπόδισε πάντως την Φινλανδία να γίνει μέλος της Ευρωπαϊκή Ενωσης (και μια από τις πλουσιότερες χώρες στον κόσμο).
