Οι υιοθεσίες από τον Άγιο Στυλιανό, τα παιδιά στις ΗΠΑ και η ροζ κουβέρτα

0
36

«Μέχρι και σήμερα, πάνω από 4.000 χιλιάδες παιδιά από την Ελλάδα δεν μπορούν να απαντήσουν σε δύο πολύ κλασικές ελληνικές ερωτήσεις: “από πού κρατάει η σκούφια σου” και “τίνος είσαι εσύ”».

Ήταν λίγο πριν τα Χριστούγεννα του 1962 όταν τα όχι και τόσο ήρεμα νερά στη Θεσσαλονίκη έμελλε να ταραχθούν περαιτέρω από ένα σκάνδαλο που οι εμπλεκόμενοι, αν και ποτέ δεν πλήρωσαν το ακριβές τίμημα, αποτέλεσαν αιτία στο να έρθει στο φως μία υπόθεση υπεράριθμων υιοθεσιών που δεν έγιναν όλες με το γράμμα του νόμου. 

Εκείνον τον Δεκέμβριο, ο διευθυντής του Δημοτικού Βρεφοκομείου της Θεσσαλονίκης «Άγιος Στυλιανός» συνελήφθη και κατηγορήθηκε για πλαστογράφηση των μητρώων των βρεφών και παθητική δωροδοκία. Ο Δημήτρης Παπαδόπουλος προωθούσε βρέφη σε ντόπια ζευγάρια χωρίς τις νόμιμες διαδικασίες, επιτρέποντάς τους μετά να τα παρουσιάζουν σαν δικά τους νεογέννητα (μία παράνομη πρακτική που συνιστά υπόθαλψη «εικονικών γεννήσεων»). Ο Παπαδόπουλος είχε αρκετούς ευκατάστατους συνεργούς, όπως γυναικολόγους και δικηγόρους. Μαζί του παραπέμφθηκαν ακόμη οκτώ άτομα, ο γραμματέας, η προϊσταμένη, μία νοσηλεύτρια, ένας μαιευτήρας και ορισμένοι άλλοι που κατηγορήθηκαν για προσβολή οικογενειακής τάξης, απόπειρα δωροδοκίας και άλλα αδικήματα.

Από τη στιγμή που ο Εισαγγελέας έθεσε σε κίνηση τον μηχανισμό της Δικαιοσύνης, τα στόματα άνοιξαν. «Καθοριστική στην εξέλιξη της υπόθεσης ήταν η στάση των εργαζομένων οι οποίοι αποκάλυψαν τις ύποπτες πρακτικές που ακολουθούσαν για χρόνια στο ίδρυμα και για τις οποίες είχαν εκφράσει τις αμφιβολίες τους», λέει στη Voria.gr η Βελγίδα ελληνίστρια, συγγραφέας και κάτοχος της Έδρας Κοραή στο Κέντρο Ελληνικών Σπουδών του King’s College London, Gonda Van Steen, που ερευνά το θέμα εδώ και 10 χρόνια και μάλιστα έγραψε και ένα βιβλίο το οποίο το 2021 μεταφράστηκε στα ελληνικά με τίτλο: «Ζητούνται παιδιά από την Ελλάδα: Υιοθεσίες στην Αμερική του Ψυχρού Πολέμου», από τις εκδόσεις Ποταμός.

Τελικά, στις 6 Φεβρουαρίου του 1965 κατά την εκδίκαση της έφεσης επί της πρωτόδικης απόφασης της 17ης Ιουνίου του 1964 οι τρεις βασικοί κατηγορούμενοι καταδικάστηκαν σε σχετικά μικρές ποινές. Ο διευθυντής του Βρεφοκομείου καταδικάστηκε σε τέσσερα χρόνια φυλάκισης, αφαιρουμένου του διαστήματος της κράτησής του.

Το υπόβαθρο

Κατά τη δεκαετία του 1950, ελληνόπουλα αγνώστου πατρός ή γονέων ήταν πολύ εύκολο να υιοθετηθούν: χωρίς προηγούμενο ιστορικό κατέληγαν υπό την πλήρη κηδεμονία των συμβουλίων και των διευθυντών των ελληνικών βρεφοκομείων ή ανάλογων ιδρυμάτων. Ορισμένα από αυτά τα βρέφη ήταν έκθετα. Τα έκθετα βρέφη, που ήταν εξ ορισμού παιδιά χωρίς ιστορία, προσφέρονταν για υιοθεσία που ήταν αδύνατον να ανακληθεί. Αυτή η εγγύηση… της οριστικότητας, της αποκλειστικής νέας συγγένειας, ήταν ένα βολικό αποτέλεσμα που οι περισσότεροι εύποροι γονείς ήλπιζαν να εξασφαλίσουν μέσω μιας διασυνοριακής υιοθεσίας. Έτσι ένας δικηγόρος, ο Δημήτρης Καζάκης, που συνεργάζοταν με το ίδρυμα εξασφάλισε από το Δικαστήριο της Θεσσαλονίκης την έγκριση της υιοθεσίας έξι τουλάχιστον νεαρών έκθετων από τον «Άγιο Στυλιανό» οι γονείς των οποίων φερόταν ως άγνωστοι.

Οι παρατυπίες που σημειώνονταν στο Δημοτικό Βρεφοκομείο «Άγιος Στυλιανός» υπήρξαν θέματα συζητήσεων από το προσωπικό για πολύ καιρό. Όταν γίνονταν δεκτά ορισμένα βρέφη, ο διευθυντής Παπαδόπουλος δεν τα κατέγραφε αμέσως στα βιβλία του ιδρύματος και τότε υπάλληλοι υποπτεύονταν ότι κατά τη διάρκεια της νύχτας τα μωρά αυτά θα εξαφανίζονταν, όπως είχε γίνει πολλές φορές στο παρελθόν. «Η διαβόητη μαμή με τη ροζ κουβέρτα θα ερχόταν να τα πάρει αφήνοντας πίσω της αυτή ή κάποιος άλλος, πάντα με την ίδια ροζ κουβέρτα, έναν φάκελο γεμάτο λεφτά για τον Παπαδόπουλο», σχολιάζει η κ. Van Steen.

«Τον Δεκέμβριο του 1959 ένα ζευγάρι Ελλήνων διαμαρτυρήθηκε για την κακή κατάσταση της υγείας του βρέφους που λίγο νωρίτερα είχε υιοθετήσει από τον “Άγιο Στυλιανό”. Ο Παπαδόπουλος συμφώνησε να αλλάξει το βρέφος χωρίς αυτό να καταγραφεί στο μητρώο. Σε μία άλλη περίπτωση, ο διευθυντής παρουσίασε ένα μωρό σε μία ανύπαντρη μητέρα που έχει βρει το κουράγιο και τους πόρους να ζητήσει πίσω το εξώγαμο παιδί της το οποίο είχε δώσει για υιοθεσία, και αυτό χωρίς να καταγραφεί στο μητρώο, ενώ ο φάκελος του παιδιού είχε εξαφανιστεί», σημειώνει.

Η κοινωνική ανθρωπολόγος, Αίγλη Μπρούσκου, αναφέρει ότι μία πρακτική που ακολουθούσε σε ορισμένες περιπτώσεις το ίδρυμα είναι πως παιδιά που αφέθηκαν από τους γονείς τους και ήταν υγιή και όμορφα επαναεισάγονταν ως έκθετα, γιατί τότε οι διαδικασίες για υιοθεσία δεν απαιτούσαν τη συναίνεση των γονιών. «Υπήρχαν και περιπτώσεις με πλαστά πιστοποιητικά θανάτου των παιδιών που στη συνέχεια ξαναέμπαιναν ως έκθετα», λέει στη Voria.gr. 

Όπως σχολιάζει στη Voria.gr η κ. Μπρούσκου, που έκανε έρευνα στα αρχείο του ιδρύματος από τη χρονιά 1913 ώς το 1993, περίπου 10.000 παιδιά αφέθηκαν στο Βρεφοκομείο εκείνο το διάστημα. «Περίπου το ένα τρίτο ήταν έκθετα και το άλλο ένα τρίτο ήταν παιδιά εκτός γάμου. Τα υπόλοιπα αφέθησαν γιατί οι οικογένειες δεν μπορούσαν να τα μεγαλώσουν. Δεν σημαίνει πως επιβίωσαν όλα ή πως όλα υιοθετήθηκαν παράνομα, αλλά παράλληλα με τις νόμιμες υιοθεσίες άνθιζε ένα κύκλωμα παράνομης διακίνησης παιδιών», ανέφερε. «Στον “Άγιο Στυλιανό” από τα μέσα του 1950 και έπειτα περίπου 85 παιδιά εστάλησαν στην Αμερική, μερικά εκ των οποίων με παράνομες διαδικασίες». Η ίδια κατέγραψε την έρευνά της στο βιβλίο της με τίτλο: «Λόγω της κρίσεως σας χαρίζω το παιδί μου», όπως έγραψε μια μητέρα σε ένα κομματάκι χαρτί που καρφίτσωσε στην πάνα του μωρού της, πριν το αφήσει στην τύχη του.

«Από την Ελλάδα υιοθετήθηκαν στην Αμερική 3.116 παιδιά μεταξύ του 1948-1962, ενώ το 1963-66 άλλα 544», συμπληρώνει η κ. Μπρούσκου.

Κάποτε στο Τέξας

Κατά την έρευνα της κ. Van Steen προέκυψε και μία άλλη πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία, οι υιοθεσίες στην Αμερική. Μέσα σε τρεις μονάχα μέρες, την άνοιξη του 1959, ο δικηγόρος Δημήτρης Καζάκης, εξασφάλισε την έγκριση του Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης για οκτώ υποθέσεις υιοθεσίας στο εξωτερικό που αφορούσαν παιδιά από τον «Άγιο Στυλιανό», τα οποία υιοθετήθηκαν από Αμερικανούς γονείς με μία πρακτική που ήταν γνωστή ως «υιοθεσία δια αντιπροσώπου». Ο αριθμός ρεκόρ των οκτώ υιοθεσιών σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα αποτελεί μέρος μόνο από τις 59 συνολικά υιοθεσίες στην Αμερική στις οποίες συναίνεσε το Βρεφοκομείο κατά το χρονικό διάστημα από το 1959 ώς το 1963.

Από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, στο Τέξας, από τα μέσα έως και το τέλος της δεκαετίας του 1950 υπήρχε ένας ιερέας, ο πατήρ Σπυρίδων Διαβάτης, ένας από τους πρωταγωνιστές στην υπόθεση των υιοθεσιών στις ΗΠΑ. Ο ίδιος υπηρετούσε ως εφημέριος του ενοριακού ελληνορθόδοξου ναού της Αγίας Σοφίας στο Σαν Αντόνιο του Τέξας. Αφότου ο Διαβάτης παρέλαβε κάποια πρώτα παιδιά από το Δημοτικό Βρεφοκομείο Αθηνών, το διοικητικό συμβούλιο του Βρεφοκομείου πάγωσε όλες τις διεθνείς υποθέσεις για ένα διάστημα έξι μηνών. Καθώς η γραμμή ανεφοδιασμού από το Δημοτικό Βρεφοκομείο της Αθήνας στενεύει όλο και περισσότερο, ο Διαβάτης άρχισε να λαμβάνει τα περισσότερα παιδιά προς υιοθεσία από τον «Άγιο Στυλιανό», στη Θεσσαλονίκη. Εκεί βρήκε έναν πρόθυμο συνεργάτη στο πρόσωπο του δικηγόρου Καζάκη ο οποίος συμπλήρωσε επτά αιτήσεις υιοθεσίας από τον «Άγιο Στυλιανό» μόνο τον Φεβρουάριο του 1959 που αφορούσαν γονείς οι οποίοι ζούσαν στο Τέξας. Ο Έλληνας δικηγόρος λαμβάνει 425 δολάρια για κάθε υιοθεσία. Να σημειωθεί πως οι ανακριτές στη δίκη του διευθυντή του Βρεφοκομείου δεν ερεύνησαν τις υποθέσεις αυτής της χρονιάς που σχετίζονταν με τις υιοθεσίες στο Τέξας.

Η συζήτηση με τις υιοθεσίες ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του 1940. Όπως υπογράμμισε η κ. Μπρούσκου, οι διατλαντικές υιοθεσίες αποτέλεσαν και μέρος της ανθρωπιστικής βοήθειας της Αμερικής στην Ελλάδα. Το πρώτο κύμα των υιοθεσιών ξεκίνησε με την πρόθεση «να βρεθεί σπίτι στα παιδιά του Εμφυλίου και ας είναι μακριά». Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, την περίοδο του εμφυλίου στην Ελλάδα ένα στα οκτώ παιδιά έμεινε ορφανό. Συγκεκριμένα, περίπου 340.000-375.000 παιδιά είχαν χάσει έναν ή και τους δύο γονείς τους. Η πολιτική κρατούμενη Στάσα Κεφαλίδου καταγγέλλει στο βιβλίο «Στρατόπεδα γυναικών, Χίος: Τρίκερι: Μακρόνησος: Αϊ-Στράτης: 1948-1954» αρπαγή παιδιών στο στρατόπεδο της Χίου από τις εξόριστες και τον εγκλεισμό τους σε παιδουπόλεις τής τότε βασίλισσας Φρειδερίκης.

Ωστόσο, τα πράγματα άλλαξαν από το 1955 και μετά. Τα ζευγάρια των Αμερικανών που δεν μπορούσαν να κάνουν παιδί ήθελαν μικρότερα παιδιά, κατά βάση νεογέννητα, και οπωσδήποτε λευκά. Το δεύτερο κύμα δεν αφορά ορφανά παιδιά, αλλά εξώγαμα. Πολλά από τα παιδιά που διακινήθηκαν ήταν και παιδιά οικογενειών κομμουνιστών.

Εκείνη την εποχή ανύπαντρες μητέρες με τις οικογένειές τους συρρέουν στα Βρεφοκομεία για να γλυτώσουν τη φτώχεια, αλλά κυρίως «τη ντροπή». Πολλές ήταν και οι περιπτώσεις εύπορων οικογενειών που ήθελαν να διώξουν από πάνω τους τη «ντροπή» ενός εξώγαμου παιδιού.

Όπως αναφέρθηκε ήδη, κομβικό ρόλο στη διαδικασία έπαιζαν οι μεσάζοντες δικηγόροι. Ορισμένοι από αυτούς ήταν και οι δικηγόροι της ΑΧΕΠΑ, της Ελληνοαμερικανικής Οργάνωσης που αφιερώθηκε στη… διάσωση ορφανών. Γρήγορα ανακάλυψαν πως η εμπλοκή τους σε μία υιοθεσία μπορούσε να αποβεί ανέλπιστα κερδοφόρα.

Στις 5 Μαΐου 1959 ο πρώην πρόεδρος της ΑΧΕΠΑ και δικαστής στη Νέα Υόρκη, Στίβεν Σκόπας, συνελήφθη με την κατηγορία ότι εμπορεύεται βρέφη από την Ελλάδα και γίνεται πρωτοσέλιδο στους New York Times.

Η κατηγορία ήταν ότι ο Σκόπας έδινε βρέφη από την Ελλάδα σε ζευγάρια Αμερικανών στη Νέα Υόρκη και λάμβανε αμοιβές ύψους 2.500 δολαρίων για κάθε υιοθεσία. Στην Ελλάδα το σκάνδαλο σχολιάστηκε ιδιαίτερα από τον τύπο της εποχής, αλλά με την αθώωση των κατηγορουμένων δυο χρόνια αργότερα η υπόθεση ξεχάστηκε.

«Τα ιδρύματα έπαιρναν λίγα χρήματα σε σχέση με όσα κέρδιζαν οι δικηγόροι. Αναφορικά με τα ποσά μπορεί κάποιος να σκεφτεί πως μία κανονική υιοθεσία συμπεριλαμβανομένων των αεροπορικών εισιτηρίων κοστίζει 500 δολάρια, ένα ποσό που σε πέντε χρόνια η τιμή έχει ανεβεί σε 3.000 δολάρια. Μιλάμε για ένα κέρδος ύψους 2.500 δολαρίων ανά παιδί που πήγαινε περισσότερο στους δικηγόρους», σχολίασε η καθηγήτρια. Όπως πρόσθεσε, την εποχή εκείνη 3.000 δολάρια ήταν σχεδόν το ετήσιο εισόδημα για έναν Αμερικανό.

Η καθηγήτρια που έριξε φως σε μία ξεχασμένη υπόθεση

Στο όχι και τόσο μακρινό 2013, η Βελγίδα ελληνίστρια έλαβε mail από έναν νεαρό που της ανέφερε πως η μητέρα του, η Ιωάννα Αργυριάδη, και η θεία του ήταν υιοθετημένες από ζευγάρι στην Ελλάδα και ήθελε βοήθεια. Η τύχη της Ιωάννας και των δύο αδελφών της σφραγίστηκε από την εκτέλεση του πατέρα τους και στελέχους του ΚΚΕ, Ηλία Αργυριάδη, το 1952, μαζί με τον Νίκο Μπελογιάννη στο Γουδί. Δύο από τις τρεις κόρες του Αργυριάδη υιοθετήθηκαν από ένα ζευγάρι στην Αμερική. Η έρευνα για την ιστορία της οικογένειας άνοιξε στη συγγραφέα μια πόρτα στις διακρατικές υιοθεσίες παιδιών από την Ελλάδα με προορισμό κυρίως τις ΗΠΑ και δευτερευόντως την Ολλανδία. «Οι περισσότεροι αισθάνονται πολύ αδικημένοι που η Ελλάδα δεν τους δίνει εύκολα τα χαρτιά τους. Ακόμα και σήμερα ο Άγιος Στυλιανός δεν συνεργάζεται για να δώσει τα χαρτιά τους. Επίσης, οι περισσότεροι έχουν μία πικρία για το γεγονός πως εστάλησαν στο εξωτερικό χωρίς πολύ έλεγχο, αρκούσε οι θετοί γονείς να είναι παντρεμένοι, να έχουν κάποια χρήματα και να είναι υγιείς. Η Ελλάδα ξέχασε τα παιδιά και δεν υπήρχε κανένας έλεγχος. Τα παιδιά επιθυμούν τα χαρτιά τους και την ελληνική ιθαγένεια», καταλήγει η κ. Gonda Van Steen.

*Οι πληροφορίες προέρχονται από τη συνέντευξη με την κ. Gonda Van Steen, το βιβλίο της με τίτλο «Ζητούνται παιδιά από την Ελλάδα: Υιοθεσίες στην Αμερική του Ψυχρού Πολέμου» αλλά και από την κ. Αίγλη Μπρούσκου και το βιβλίο της με τίτλο: «Λόγω της κρίσεως σας χαρίζω το παιδί μου». Από εκεί αντλήθηκαν και οι φωτογραφίες όπως και από αρχεία εφημερίδων

Πηγή