«Μέχρι και σήμερα, πάνω από 4.000 χιλιάδες παιδιά από την Ελλάδα δεν μπορούν να απαντήσουν σε δύο πολύ κλασικές ελληνικές ερωτήσεις: “από πού κρατάει η σκούφια σου” και “τίνος είσαι εσύ”».
Ήταν λίγο πριν τα Χριστούγεννα του 1962 όταν τα όχι και τόσο ήρεμα νερά στη Θεσσαλονίκη έμελλε να ταραχθούν περαιτέρω από ένα σκάνδαλο που οι εμπλεκόμενοι, αν και ποτέ δεν πλήρωσαν το ακριβές τίμημα, αποτέλεσαν αιτία στο να έρθει στο φως μία υπόθεση υπεράριθμων υιοθεσιών που δεν έγιναν όλες με το γράμμα του νόμου.
Εκείνον τον Δεκέμβριο, ο διευθυντής του Δημοτικού Βρεφοκομείου της Θεσσαλονίκης «Άγιος Στυλιανός» συνελήφθη και κατηγορήθηκε για πλαστογράφηση των μητρώων των βρεφών και παθητική δωροδοκία. Ο Δημήτρης Παπαδόπουλος προωθούσε βρέφη σε ντόπια ζευγάρια χωρίς τις νόμιμες διαδικασίες, επιτρέποντάς τους μετά να τα παρουσιάζουν σαν δικά τους νεογέννητα (μία παράνομη πρακτική που συνιστά υπόθαλψη «εικονικών γεννήσεων»). Ο Παπαδόπουλος είχε αρκετούς ευκατάστατους συνεργούς, όπως γυναικολόγους και δικηγόρους. Μαζί του παραπέμφθηκαν ακόμη οκτώ άτομα, ο γραμματέας, η προϊσταμένη, μία νοσηλεύτρια, ένας μαιευτήρας και ορισμένοι άλλοι που κατηγορήθηκαν για προσβολή οικογενειακής τάξης, απόπειρα δωροδοκίας και άλλα αδικήματα.
Από τη στιγμή που ο Εισαγγελέας έθεσε σε κίνηση τον μηχανισμό της Δικαιοσύνης, τα στόματα άνοιξαν. «Καθοριστική στην εξέλιξη της υπόθεσης ήταν η στάση των εργαζομένων οι οποίοι αποκάλυψαν τις ύποπτες πρακτικές που ακολουθούσαν για χρόνια στο ίδρυμα και για τις οποίες είχαν εκφράσει τις αμφιβολίες τους», λέει στη Voria.gr η Βελγίδα ελληνίστρια, συγγραφέας και κάτοχος της Έδρας Κοραή στο Κέντρο Ελληνικών Σπουδών του King’s College London, Gonda Van Steen, που ερευνά το θέμα εδώ και 10 χρόνια και μάλιστα έγραψε και ένα βιβλίο το οποίο το 2021 μεταφράστηκε στα ελληνικά με τίτλο: «Ζητούνται παιδιά από την Ελλάδα: Υιοθεσίες στην Αμερική του Ψυχρού Πολέμου», από τις εκδόσεις Ποταμός.
Τελικά, στις 6 Φεβρουαρίου του 1965 κατά την εκδίκαση της έφεσης επί της πρωτόδικης απόφασης της 17ης Ιουνίου του 1964 οι τρεις βασικοί κατηγορούμενοι καταδικάστηκαν σε σχετικά μικρές ποινές. Ο διευθυντής του Βρεφοκομείου καταδικάστηκε σε τέσσερα χρόνια φυλάκισης, αφαιρουμένου του διαστήματος της κράτησής του.
Το υπόβαθρο
Κατά τη δεκαετία του 1950, ελληνόπουλα αγνώστου πατρός ή γονέων ήταν πολύ εύκολο να υιοθετηθούν: χωρίς προηγούμενο ιστορικό κατέληγαν υπό την πλήρη κηδεμονία των συμβουλίων και των διευθυντών των ελληνικών βρεφοκομείων ή ανάλογων ιδρυμάτων. Ορισμένα από αυτά τα βρέφη ήταν έκθετα. Τα έκθετα βρέφη, που ήταν εξ ορισμού παιδιά χωρίς ιστορία, προσφέρονταν για υιοθεσία που ήταν αδύνατον να ανακληθεί. Αυτή η εγγύηση… της οριστικότητας, της αποκλειστικής νέας συγγένειας, ήταν ένα βολικό αποτέλεσμα που οι περισσότεροι εύποροι γονείς ήλπιζαν να εξασφαλίσουν μέσω μιας διασυνοριακής υιοθεσίας. Έτσι ένας δικηγόρος, ο Δημήτρης Καζάκης, που συνεργάζοταν με το ίδρυμα εξασφάλισε από το Δικαστήριο της Θεσσαλονίκης την έγκριση της υιοθεσίας έξι τουλάχιστον νεαρών έκθετων από τον «Άγιο Στυλιανό» οι γονείς των οποίων φερόταν ως άγνωστοι.
Οι παρατυπίες που σημειώνονταν στο Δημοτικό Βρεφοκομείο «Άγιος Στυλιανός» υπήρξαν θέματα συζητήσεων από το προσωπικό για πολύ καιρό. Όταν γίνονταν δεκτά ορισμένα βρέφη, ο διευθυντής Παπαδόπουλος δεν τα κατέγραφε αμέσως στα βιβλία του ιδρύματος και τότε υπάλληλοι υποπτεύονταν ότι κατά τη διάρκεια της νύχτας τα μωρά αυτά θα εξαφανίζονταν, όπως είχε γίνει πολλές φορές στο παρελθόν. «Η διαβόητη μαμή με τη ροζ κουβέρτα θα ερχόταν να τα πάρει αφήνοντας πίσω της αυτή ή κάποιος άλλος, πάντα με την ίδια ροζ κουβέρτα, έναν φάκελο γεμάτο λεφτά για τον Παπαδόπουλο», σχολιάζει η κ. Van Steen.
«Τον Δεκέμβριο του 1959 ένα ζευγάρι Ελλήνων διαμαρτυρήθηκε για την κακή κατάσταση της υγείας του βρέφους που λίγο νωρίτερα είχε υιοθετήσει από τον “Άγιο Στυλιανό”. Ο Παπαδόπουλος συμφώνησε να αλλάξει το βρέφος χωρίς αυτό να καταγραφεί στο μητρώο. Σε μία άλλη περίπτωση, ο διευθυντής παρουσίασε ένα μωρό σε μία ανύπαντρη μητέρα που έχει βρει το κουράγιο και τους πόρους να ζητήσει πίσω το εξώγαμο παιδί της το οποίο είχε δώσει για υιοθεσία, και αυτό χωρίς να καταγραφεί στο μητρώο, ενώ ο φάκελος του παιδιού είχε εξαφανιστεί», σημειώνει.
Η κοινωνική ανθρωπολόγος, Αίγλη Μπρούσκου, αναφέρει ότι μία πρακτική που ακολουθούσε σε ορισμένες περιπτώσεις το ίδρυμα είναι πως παιδιά που αφέθηκαν από τους γονείς τους και ήταν υγιή και όμορφα επαναεισάγονταν ως έκθετα, γιατί τότε οι διαδικασίες για υιοθεσία δεν απαιτούσαν τη συναίνεση των γονιών. «Υπήρχαν και περιπτώσεις με πλαστά πιστοποιητικά θανάτου των παιδιών που στη συνέχεια ξαναέμπαιναν ως έκθετα», λέει στη Voria.gr.
Όπως σχολιάζει στη Voria.gr η κ. Μπρούσκου, που έκανε έρευνα στα αρχείο του ιδρύματος από τη χρονιά 1913 ώς το 1993, περίπου 10.000 παιδιά αφέθηκαν στο Βρεφοκομείο εκείνο το διάστημα. «Περίπου το ένα τρίτο ήταν έκθετα και το άλλο ένα τρίτο ήταν παιδιά εκτός γάμου. Τα υπόλοιπα αφέθησαν γιατί οι οικογένειες δεν μπορούσαν να τα μεγαλώσουν. Δεν σημαίνει πως επιβίωσαν όλα ή πως όλα υιοθετήθηκαν παράνομα, αλλά παράλληλα με τις νόμιμες υιοθεσίες άνθιζε ένα κύκλωμα παράνομης διακίνησης παιδιών», ανέφερε. «Στον “Άγιο Στυλιανό” από τα μέσα του 1950 και έπειτα περίπου 85 παιδιά εστάλησαν στην Αμερική, μερικά εκ των οποίων με παράνομες διαδικασίες». Η ίδια κατέγραψε την έρευνά της στο βιβλίο της με τίτλο: «Λόγω της κρίσεως σας χαρίζω το παιδί μου», όπως έγραψε μια μητέρα σε ένα κομματάκι χαρτί που καρφίτσωσε στην πάνα του μωρού της, πριν το αφήσει στην τύχη του.
«Από την Ελλάδα υιοθετήθηκαν στην Αμερική 3.116 παιδιά μεταξύ του 1948-1962, ενώ το 1963-66 άλλα 544», συμπληρώνει η κ. Μπρούσκου.